Katalitik Konvertör Nedir? Arızası Nasıl Anlaşılır?

Katalitik Konvertör Nedir Ne İşe Yarar? (Katalizör Nedir?)
Katalitik konvertörün görevi, egzozdan çıkan zararlı egzoz gazlarını (emisyonları) zararsız hale dönüştürmektir. Katalitik konvertör, egzoz gazında bulunan ve zararlı olan: yanmamış hidrokarbonları (HC), Karbonmonoksiti (CO), Nitro oksitleri (NOx) kimyasal reaksiyona sokarak zararsız hale getirir.

Egzoz emisyonlarının yasal düzenlemelerle sıkı bir şekilde takip edilmesiyle, araçlarda katalitik konvertörün kullanılması zorunlu hale gelmiştir. Artık üretilen otomobiller belirli egzoz standartlarını karşılamak zorundadır, emisyon kontrollerinden geçemeyen otomobillerin trafiğe çıkışı yasaklanmıştır. Egzoz emisyon standartlarında, ülkelerin belirlediği yasal limit değerler veya avrupadaki gibi Euro normları  (Euro 4, Euro 5, Euro 6 gibi) referans alınmaktadır.
Katalitik konvertör hem benzinli motorlarda (3 yollu), hem de dizel motorlarda (oksidasyon katalizörü) kullanılır.
Egzoz emisyonları 

Katalitik Konvertör Nasıl Çalışır ?  (Benzinli Motorlarda)
Günümüzde kullanılan katalitik konvertörler “Üç Yollu Katalitik Konvertör : TWC: Three-WaycatalyticConverters” tipidir. Üç farklı egzoz gazını birden zararsız hale çevirebilen katalitik konvertörlere üç yollu katalitik konvertör denir.  Bunlar karbonmonoksit, hidrokarbonlar ve nitro oksitlerdir. (Nitro oksit ve azot oksit aynı şeydir. )



Üç kimyasal reaksiyon şöyledir:
1) Önce nitro oksitlerden oksijen ayrışır (indirgeme reaksiyonu), böylece geriye N (azot zararsız) ve Oksijen (zararsız) kalır. Buradan açığa çıkan N (azot) atmosfere salınır, zaten havanın %78’i azottur. Oksijen ise, sonraki reaksiyonlarda karbon monoksit ve hidrokarboları yakmak için kullanılır. Zararlı Azot oksitler (NOx) indirgenerek; zararsız Azot (N) ve Oksijene (O2) dönüşür. (İndirgenme) Karbon monoksit (CO) ve hidrokarbonların (HC) oksitlenmesi için gerekli olan Oksijen (O2), Azot oksitlerin (NOx) indirgenmesi soncu oluşan oksijenden sağlanır.  (Azot oksit = nitro oksit = nitrik asit)
* Nitro oksit (NOx) ------> Oksijene (O2) ve Nitrojen’e (N2) dönüştürür.
Not: İndirgeme: Bir maddenin başka bir maddeye kimyasa reaksiyon sonucu oksijen atomlarını vermesine, indirgeme denir. Burada Azot oksit (NOx), Azota indirgenmektedir, yani oksijen atomunu kaybetmektedir. 


Aşağıdaki iki reaksiyonsa, oksidayson (oksijen vererek yakma) reaksiyonudur, yukarıdaki reaksiyondan oluşan oksijenle;karbonmonoksitler (CO) ve hidrokarbonlar (HC) yakılır. Geriye su ve karbondioksit kalır ve egzozdan atılır.

2) Karbon monoksit (CO) oksitlenerek; karbondioksite dönüşür (CO2). (Yükseltgenme)
* Karbonmonoksit’i (CO)------> Karbondioksit’e (CO2)
3) *Hidrokarbonlar (HC) oksitlenerek; karbondioksit (CO2) ve su buharına (H2O) dönüşür. (Yükseltgenme)
* Yanmamış Hidrokarbonlar’ı (HC)   ------> Karbondioksit (CO2) ve Suya (H2O) dönüşür.
Not: Oksidasyon (yükseltgenme): maddelerin (element veya bileşik) oksijenle reaksiyona girerek kimyasal olarak birleşmesidir. Motorda yakıtın yanması buna örnektir.

Yukarıdaki 3 işlemi yerine getiren kanvertörlere, “Üç Yollu Katalitik Konvertör” (TWC) denir. Konvertör çalışma sıcaklığı: 400 - 500 derecedir. Kurşunsuz yakıt kullanılmalıdır, aksi halde kurşun yüzeye yapışır ve delikleri tıkar (günümüzde kurşunlu benzin satılmamaktadır). Katalitik konvertödeki kimyasal reaksiyonları hızlandıran katalizörler: Platin, Paladyum, İridyum, Radyum'dur.
oksidasyon katalizör
Katalitik konvertörün içerisinde çok küçük deliklere sahip seramik bir petek yapı vardır, seramik peteğin üzerin katalizör elementlerle kaplıdır ve bu petek yapı sayesinde, egzoz gazlarının katalizör elementlere temas yüzeyi arttırılmıştır. Katalitik konvertörün peteksi yapısı açılmış olsa, yüzey alanı olarak bir futbol sahası büyüklüğüne ulaşılabilir.
Katalitik konvertörün içerisinde, egzoz gazlarını kimyasal reaksiyona sokan katalizör elementler vardır, bunlar Platin, Paladyum, İridyum, Radyum’dur. Katalizör: Bir kimyasal reaksiyonu hızlandıran ve kendisi kimyasal yapısı değişmeyen maddelere denir.


Katalitik konvertörler soğukken çalışamazlar, içerisindeki kimyasal elementler yüksek sıcaklıklarda aktif olabilmekte ve görevlerini yapabilmektedir. Bu sebeple, çabuk ısınsın diye konvertörler motora daha yakın konuma takılır. Katalitik konvertör çalışma sıcaklığı: 400 0C - 500 0C’dir.
Ayrıca kurşunlu benzin kullanılması yasaktır. Kurşunsuz yakıt kullanılmalıdır, kurşun yüzeye yapışır ve delikleri tıkar. 

Katalitik Konvertör Çalışma Verimi
Üç yollu katalitik konvertörde, zararlı gazların dönüştürülebilmesi için; motorun lambda=1 değerinde (stokiyometrik oran) veya bu değere yakın olarak çalışması gerekir. Lambda=1 olduğunda, katalitik konvertörün çalışma verimi maksimum olur. Bu sebeple katalitik konvertörün girişine, egzozdaki oksijen oranını ölçen bir oksijen sensörü yerleştirilmiştir. Oksijen sensörü, egzozdaki oksijen oranını algıllayıp ECU’ye bildirir, ECU enjeksiyon sistemini kumanda ederek hava-yakıt karışım oranının ayarlanmasını sağlar.

Katalitik konvertörler, karbonmonoksik, hidrokarbon ve nitro oksitleri (azotoksitleri) % 90 oranında, zararsız olan nitrojene (N2) , suya (H2O) ve karbon dioksite dönüştürür. Egzoz hattında bulunan lamda (oksijen) sensörleri sayesinde, egzoz gazındaki oksijen miktarı sürekli takip edilir (buna kapalı devre çalışma denir). Egzozdaki bu oksijen miktarının takip edilmesiyle, hava yakıt oranı ECU tarafından her zaman ideal hava-yakıt oranına (14,7hava/1yakıt) yakın aralıkta tutulur, bu işlem alınan hava (gaz kelebeği) ve yakıt enjeksiyonunun (enjektör) ayarlanmasıyla sağlanır, böylece katalitik konvertörün verimi maksimum olur. Katalitik konvertörden önceki birinci lambda (oksijen) sensörü, hava yakıt oranını lambda=1 ve yakın değerlere getirir. Böylece katalitik konvertör verimi maksimum olur. Katalitik konvertörden sonraki ikinci lambda (oksijen) sensörü ise, katalitik konvertörün çalışma verimini denetler.

Dizel Araçlarda Kullanıla Katalitik Konvertör
Dizel motorlarda kullanılan katalitik konvertöre, “Dizel Oksidasyon Katalizörü" denir. (Bkz: Dizel Oksidasyon Katalizörü)


Katalitik Konvertör Arızası Nasıl Anlaşılır ? Arıza Belirtileri Nelerdir ?
Arıza lambasının yanması, kötü koku, motor performansının azalması (çekişin düşmesi), kötü motor devirlenmesi, yüksek egzoz emisyon değerleri, fazla yakıt tüketimi gibi belirtiler; katalizörün arızalı olduğuna işaret eder.

Katalitik konvertörün çalışması, lamda (oksijen) sensörünün sinyalleriyle kontrol edilir. Lamda sensörü, egzoz gazının içerisinde bulunan oksijen miktarını algılayarak bir elektrik sinyali olarak ECU’ye bildirir. 

Yeni nesil araçlarda iki adet lamda sensörü bulunmaktadır. Katalitik konvertörün hem önünde (girişinde) hem arkasında (çıkışında), birer tane adet lamda sensörü kullanılmaktadır. 

Egzoz hattında iki tane oksijen (lambda) sensörü bulunur. 
Katalitik konvertörden önceki 1. sensör; hava yakıt karışımının ayarlanmasını, motorun çalışmasının düzenlenmesini sağlar.

Katalitik konvertörden sonraki 2. sensör ise, katalitik konvertörün çalışmasını denetler. Konvertörün düzgün çalışıp çalışmadığını, zararlı gazları zararsız hale dönüştürüp dönüştüremediği kontrol eder ve  ECU'ye bildirir. Bu sensörün lambda değer aralığı daha azdır. Bu sensör kaynaklı bir hata kodu alınırsa; katalitik konvertör arızalı olabilir.
Katalitik konvertör arızalandığında, sarı renkli motor arıza lambası (check engine) veya ayrı yanacaktır. Konvertörün arızalı olduğu bilgisi, lamda sensörü sayesinde anlaşılır.
katalizör arızası
(Motor Arıza Lambası)

(Katalitik Konvertör Arıza Lambası)
Katalitik konvertörde görülen en yaygın arızalar: tıkanma-dolma, seramik petek yapıdaki etkin maddelerin erimesi ve özelliğini kaybetmesi veya seramik petek yapının gövde içinde kırılmasıdır.
Katalitik konvertörün içindeki petek yapı kırıldığında, motorun altından tıkır tıkır titreşimli sesler gelir. Bu durumda konvertör değiştirilmelidir. Kırılan parçalar egzoz borusunu tıkayabilir, egzoz gazı geri basınç miktarını arttırır ve motor çekişi düşerken, yakıt sarfiyatı artar. Normal sağlıklı çalışan bir motorda katalitik konvertör tıkanmaz ve kirlenmez.
Katalitik konvertör arızası ve çözümü hakkında daha fazla bilgili için (Bkz:P0420 Arıza Kodu Katalitik Konvertör Arızası)


Katalitik Konvertör Tıkanmasının Sebepleri Nelerdir ?
Eğer motorunuz yağ yakıyorsa, katalitik konvertör tıkanacak ve arızalanacaktır. Motorun mavi duman atması, yağ yaktığına işarettir. Motorun yağ yakmasının sebebi ise, piston segmanlarından, supap yuva ve yataklarından, supap yağ keçelerinden yanma odasına yağ kaçağı olması olabilir.
Ayrıca supapların aşınması, supapların yanması, supap ayarının bozuk olması, yani supapların tam olarak kapanmıyor ve kompresyon kaçırıyor oluşu da, motorun yağ yakmasına (yağ eksiltmesine), egzoza yanmamış hidrokarbon ve motor yağının geçmesine sebep olabilir. Bu durumda katalitik konvertör kirlenip tıkanabilir.
Benzin ve motor yağından kaynaklanan ve katalitik konvertörü tıkayan başlıca maddeler: kurşun (kurşunlu benzin bu yüzden kaldırıldı), sülfür manganez, silikon ve fosfordur. Bu sebeple kaliteli yakıt ve motor yağı kullanmak önemlidir.
Motoru uzun süreli yüksek devirlerde çalıştırmak, egzoz gazı sıcaklığını aşırı yükselteceğinden, katalitik konvertörün seramik peteklerinde bulunan katalizör malzemenin erişmesine sebep olacağından, katalitik konvertörün bozulmasına yol açabilir.
Bozuk ya da yanlış bujinin kullanılması, yanma kalitesini bozacağından, katalitik konvertörün tıkanmasına sebep olabilir.
Motorun fazla zengin karışımla çalışması da yanmamış yakıtın egzoza karışmasına sebep olacağından, katalitik konvertörde aşırı sıcaklık artışına ve arızaya sebep olabilir.
Lamda sensörünün arızalı olması, hava-yakıt karışımının doğru ayarlanamamasına, sonuç olarak kötü yanmaya ve fazla hidrokarbon salınımına sebep olacağından, katalitik konvertör tıkanmasına sebep olabilir.

Katalitik Konvertör Fiyatları
Katalitik konvertör fiyatları marka ve modele göre değişmektedir. Yetkili serviste orjinal katalitik konvertör fiyatları oldukça yüksektir. Bununla beraber üçte bir fiyatına fakat kısa ömürlü yan sanayi konvertörler bulmak mümkündür. 
Ana konu (Bkz: Egzoz Emisyon Sistemi)

Yorumlar

  1. Slm usta 99 Ford focus hacbek motor yaptırdım oksijen sensörü hata verdi değiştirdiler yine ayni bu arada motor arıza lambası yanmıyor özel servis beyinden dedi ama daha önce yoktu boyle birşey neyse elektrikciye gittim baktı beyinde sıkıntı yok dedi oksijen sensörunu temizleyip yine baktirdim hata veriyor degistirdi usta yine hata var aracin cekiside iyi motor ariza lambasida yanmiyor sorunu nedir şimdiden TESK ederim cevabınız icin

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Bir hata kodu varsa paylaşabilir misiniz?
      Araçta lpg var mı? lpg'li araçlarda kronik olarak bu hatalar alınabiliyor, araçta bir problem olmamasına rağmen. Araçta çekiş düşüklüğü, fazla yakıt yakma, arıza lambası yakması gibi durumlar yoksa, çok da ciddiye alınacak bir şey yoktur belki de.

      Yine de usta değiştirerek farklı fikirler almak iyi olabilir.

      Sil
  2. Merhaba benim 2012 fiestam var p132b hatası veriyor.araç 3bin devirde arıza ışığı yakıp çekişten düşüyor servis turbo dedi bi usta valfler değişecek dedi bi usta da hortumlar değişecek dedi anlam veremedim

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Turbodan ses gelmesi-ötme-yağ atması - çekiş düşmesi gibi bir durum yoksa, turboyu değiştirmeye gerek yoktur.
      turbo bypass klapesi (westgate) basınç kutucuğu ve hortumunda arıza olabilir, sadece bu kısımların değiştirilmesi sorunu çözebilir.
      yani valfler-hortum diyen ustalar bunu kastetmiş olabilir. turbo mekanik olarak sağlamsa değiştirip masraf yapmayın.

      Sil
  3. Merhaba...2004 model lpg li punto aracım var.yeni tüp taktırdım arıza lambası sürekli yanıyor arıza silme aleti aldım sürekli siliyorum tekrar yanıyor hata kodu p1172 sanıyorum lambda sensoru veya katalitik konvertör den dolayı ne yapabilirim saygılar...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Bu soruyu araştırdım fakat bulamadım, iyi bir fiat ustası bulup sorun, bazen motor iyi çalışırken bile, kronik olarak arıza lambası yanabiliyor araçlara tüp takınca. Bir çeşit uyumsuzluk oluyor. Tabi bir arızadan da kaynaklanıyor olabilir.

      Sil
    2. arızanız geçtimi bilmiyorum lakin lpg enjektörlerini değiştirin

      Sil
  4. Kolay gelsin,Fİyat albea 1.3 dizel var.Bugün Katalitik Konvertör Arıza Lambası yanmaya başladı.Daha önce turbo ötüyo dediler yaptırmadım hala.Ondan kaynaklı olabilirmi?Katalitik Konvertörü mecbur yaptıracağım minumum maliyeti ne olur?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,

      Turbo ötüyorsa, turbo mili veya burçlar aşınmış demektir, buradan yağ kaçak yapıp egzoz hattına sızıyor olabilir, bu da katalitik konvertörü bozar. Evet, bundan kaynaklanabilir.

      Yağ kaçağı varsa Önce turboyu yaptırmak mantıklı olabilir.

      Maliyetiyle ilgili bilgim yok malesef.

      kolay gelsin.

      Sil
  5. Katalitik konvektörü iptal etrirsek bi sorun olurmu zarar verirmi ve temizlete bilirmiyiz

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Temizletebilirsiniz.

      İptal ettirirseniz arıza lambası yanar, egZoz muayenesinden geçemez, motora genelde zarar vermez ama modele göre değişebilir servise sorunuz.

      Sil
  6. Usta merabalar. 2005fiesta kullanicisiyim. Rolantide araba mavi duman birakiyor hareket edince dumani.kesiyor. neyse turbo yağ basiyor dediler turboyu degistk fakat duman gecmedi halen. Katalizor icine yag doldurmus dediler o yuzden dumani kesmiyor. Ne yapmam gerekiyor ?,

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Mavi duman ve yağ yakmayla ilgili (sebepleriyle birlikte) detaylı bilgiler yukarıdaki yazıda mevcut, buna göre çıkarım yapınız.

      Yağ kaçağı supap, piston-segman sebepli de olabilir. Motor yağ eksiltiyor mu bakmak lazım. yani sebep turbo dışında bunlar olabilir.

      Bilgisayara bağlatıp arıza hafızasını okutabilirsiniz.

      Belki şuan ki mavi duman, daha önceden biriken yağların yanmasıdır, zamanla yanıp bitebilir, motorda bir sorun yoksa, arıza lambası yanmıyorsa, biraz daha böyle kullanıp gözlemleyebilirsiniz.

      Ya da temizleme sıvıları var, depoya konup yakıta karıştırılıyor, yakıt ve egzoz hattındaki parçaları temizliyor, bunu denebilirsiniz servise danışın. eğer işe yararsa, konvertörü değiştirmekten daha ucuza gelir. Tabi egzoz hattına yağ kaçağının kesildiğini varsayarak bunu söyleyebiliriz.

      Sil
  7. Ustam merhaba, aracım 2013 1.4 tsi 160 ps 4motion tiguan bugün öğlen katalitik konvektör ışığı yandı, bir iki kez benzin deposu dibe geldiğinde yakıt aldım bununla ilgili olabilir mi acaba? Araçta çekişle ilgili bir sorun yok; 20 gün sonra memlekete gittiğimde serviste randevum var zaten o zamana kadar aracı kullanmam bir sıkıntı yaratır mı günlük 7 8 km yapıyorum ev iş arası...? Şimdiden teşekkürler

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      motorda ve çekişte bir sorun yaşamıyorsanız, servis randevusunu bekleyebilirsiniz diye düşünüyorum. bahsettiğiniz gibi çok kısa mesafede (7-8km) çok soğuk havalarda, motor çok ısınmadan kullanımlar sebebiyle, katalitik konvertör etkin çalışamıyor olabilir ve arıza ışığını yakıyor olabiliir. konvertör yaklaşık 500 derece sıcaklıkta etkin çalışıyor.

      servise gittikten sonra arıza ışığı yanmasının kesin sebebini öğrendiğinizde tekrar yazarsanız faydalı olur.

      Sil
  8. Ustam merhaba tekrar, dün bulunduğum yerde sanayide bir tamircide diagnostik cihaz olduğunu öğrenince aracımı hemen götürdüm ve cihaza bağladılar ve çıkan hata kodunun çok şükür arıza ışığının yakıtla ilgili olduğu söylendi, arıza ışığını kapattılar, bende petrole gidip yarım depo yakıt ve bir kutu würth benzinli enjektör ve yakıt sistemi temizleyici koydum herhangi bir kurum pislik varsa temizlensin belki bir faydası olur diye... bu arada bu tarz ürünlerin kullanılmasını öneriyor musunz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Kaliteli Temizleyici ürünlerin bir sakıncası olmaz, yetkili servisler bile kullanıyor. Würth iyi marka.

      Sil
  9. bilgilendirdiginiz için herkese teşekkürler

    YanıtlaSil
  10. Merhaba usta lpg/benzinli opel astra 2006 classic Twinport araçta cekis düşüklüğü ve yakıtta da bir artış söz konusu araç yokusta müthiş bir devir düşmesi yaşıyor ve yokuş sonunda durmam gerektiğinde bazen stop ediyor sonrasında gaz yemiyor egzozdan gözle görülür bir duman çıkışı yok katalizor tıkanıklığından kaynaklı olabilir mi?

    YanıtlaSil
  11. slm usta citroen 2007 1.6 hdi aracımda yakıt bitmek üzereyken daha doğrusu yakıt almaya giderken aracım yakıt istasyonuna 1km kala stop ettı yani yakıt bitti stop etmeden 2-3 dakıka önce egzoz emisyon sistemi arıza lambası yandı ve sönmedi opetten yakıt aldım ve 25 km yok yaptım hala sönmedi kısa zamanda bi ustya göstericem ama sizin bi fikrinizi almak istedim şimdiden teşekkürler

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. merhaba,

      yakıt bitmesinden kaynaklanan (düşük yakıt basıncı - yakıtın içerisine hava girmiş olması- kötü yanma vb.) sorundan dolayı arıza lambası yanmış olabilir. Aracınızda her hangi bir sorun yaşamıyorsanız (anormal motor çalışması-çekiş düşüklüğü vb) bu arıza geçici bir arıza olabilir. Yani bilgisayara bağlatıp arızayı sildirdiğinizde tekrar arıza lambası sönecek ve tekrar yanmayacaktır büyük ihtimalle.

      Sil