Vites Kutusu (Şanzıman) Nedir?
Vites kutusu
(şanzıman); hız ve tork değiştirici bir dişli kutusudur. Motorda üretilen güç
iki temel parametre içerir; bunlar devir sayısı (hız) ve torktur (döndürme
kuvveti). Vites kutuları farklı dişli oranları oluşturarak, sürüş şartlarına
çıkış torkunu azaltır veya çoğaltır, bunu yaparken aynı oranda hızı çoğaltır
veya azaltır. Kısaca; motor torkunu ve hızını değiştirerek diferansiyel
kutusuna aktaran dişli kutusuna vites kutusu denir. Vites kutularına; şanzıman
veya transmisyon da denmektedir.
Vites Kutusunun Görevleri Nelerdir?
*Motorda
üretilen tork miktarını değiştirmek. Tork miktarını arttırarak bir yokuşu
çıkmayı veya ağrır yük taşımayı kolaylaştırmak, aracın kalkış yapabilmesini
sağlamak.
*Motorda
üretilen devir hızın miktarını değiştirmek. Hız miktarını arttırarak, düşük
motor devirlerinde de aracın yüksek hızlara çıkabilmesini sağlamak. Hız
miktarını azaltarak düşük hızlarda sürüşü (şehir içi, dur-kalk sürüşü).
*Boş vites
imkanı. Motor ve aktarma organları arasındaki ilişkiyi debriyaj pedalına
basmadan keser. Motorun yüke binmeden (boşta) çalışmasına imkan verir.
*Geri vites. Aktarılan
dönüş hareketinin yönünü değiştirerek, aracın geriye hareket etmesini sağlar.
Şanzıman
olmasaydı, duran bir aracı harekete geçirmek mümkün olmazdı. Vites kutusu
olmasaydı, kalkışta araç 4. Vitesteki gibi kalkardır (dişli oranı 1:1), bu
durumda araç stop ederdi, bir dizel otomobil stop etmeden düz yolda kalkış
yapabilse bile, araç çok hızlı hareket ederdi ve hızı azaltarak kullanmak
mümkün olmazdı. Bunun 20 tonluk bir kamyondaki durumu veya dik bir yokuştaki
kalkış durumu göz önüne alınırsa, durum daha iyi anlaşılır. Vites kutusu araç
1. Vitesteyken motor torkunu 3-4 kat arttırır, yani motorun maksimum torku 200
Nm ise, 1. Viteste bu 600Nm’ye yükselir. Diferansiyel de torku 3 kat arttırır
ve diferansiyel çıkış torku 1800Nm’ye çıkar. Bu tork 900Nm olarak iki tekere
dağıtılır. Araçtan alınabilecek maksimum tork (çekiş kuvveti) miktarını vites
kutusu 1. Vites kademesi belirler.
Aracın
maksimum hızını da vites kutusu dişli oranları belirler. Bir aracın son hızı, o
aracın vites kutusunun son kademesinin (5. Vites-6.vites) dişli oranına göre
değişir. Buna diferansiyeldeki son dişli oranı da eklenerek, bir aracın
çıkabileceği son hız belirlenmiş olur.
(Bakınız: Manuel Şanzıman Parçaları ve Çalışma Prensibi)
(Bakınız: Vites Kutusu Dişli Oranları ve Hız-Tork Değişimi)
(Bakınız: Vites Kutusu Dişli Oranları ve Hız-Tork Değişimi)
VİTES KUTUSU-ŞANZIMAN ÇEŞİTLERİ NELERDİR ?
Vites kutularına
çeşitlere ayırırken bir çok açıdan değerlendirmek gerekir, bu sebeple; tarihsel
gelişimine göre, yapılarına göre, çalışma prensiplerine göre, kumanda
şekillerine göre vites kutularını çeşitlendirmek mümkündür.
Vites
kutularında aracın çekiş sistemine göre iki temel gövde tasarımı vardır.
Klasik Vites Kutusu: Arkadan çekişli araçlarda, motor ve
aktarma organlarının önden arkaya doğru boylamasına ard arda geldiği (dikey
yerleşim) araçlarda kullanılır. (Bakınız: Manuel Şanzıman Parçaları ve Çalışma Prensibi)
Transaks (Önden Çekişli Şanzıman): Önden çekişli araçlarda, kaputun
altında motorun enlemesine konumlandırıldığı (enine yerleşim) araçlarda
kullanılır. Vites kutusu, diferansiyelle birlikte tek bir kutu içerisindedir.
Enine yerleştirilmiş motorun arkasına monte edilmiştir, aks milleri direkt bu
transmisyon kutusuna bağlanır. Şaft mili yoktur.
Vites Kutusu Çeşitleri
A) MANUEL
VİTES KUTULARI
Klasik
arkadan çekişli veya önden çekişli (transaks) tiptedirler. En çok kullanılan
önden çekişli tip olan transaks şanzıman tipidir. Yıllar içerisindeki teknik
gelişimine ve senkromeç tipine göre çeşitlendirilirse, manuel şanzıman çeşitleri:
* Kayıcı
dişli tip vites kutuları (eski tip, günümüzde kullanılmaz)
* Kayıcı
manşonlu (daimi iştirakli tip) vites kutuları (eski tip , günümüzde
kullanılmaz)
*
Senkromençli vites kutuları (eski tip, bir önceki versiyon)
Yorumlar
Yorum Gönder