Turbo Nedir? Turbo Şarj Sistemi Çalışma Prensibi

Turbo Nedir Ne İşe Yarar? Nasıl Çalışır?
Bölüm 1 - 2
Günümüzde hem dizel motorlarda hem de benzinli motorlarda, aşırı hava beslemesi dediğimiz egzoz turbo şarjı kullanılmaktadır. Egzoz manifoldundan hemen sonra egzoz hattına bağlanan turbo, egzoz gazlarından hareket alır ve bu hareketle temiz havayı basınçlı olarak emme manifolduna-yanma odasına göndererek yanma verimini ve motor gücünü arttırır. Turbo basıncı, turbo basınç kontrol valfi tarafından ayarlanır. 

Turbo şarj motorun çalışmaya başladığı andan itibaren çalışır, fakat gönderdiği basıncın atmosfer basıncını (1 bar’ı) geçip maksimuma ulaşması için daha hızlı dönmesi gerekir, bunun için de motor devrinin dizel motorlarda 1750-2000 deviri geçmesi gerekir. Yani turbo şarj  belirli bir devirden sonra motora maksimum basınçlı hava göndererek torkun artmasını sağlıyor. Araç sürücülerinin çekişin artmasıyla “turbo devreye girdi” dedikleri olay, turbonun maksimum basınca ulaşmış olmasıdır. Aslında turbo hep devrededir.

Buna rağmen turbo şarjın araçta en çok kullanılan devir aralıklarında (1500-3000) yeterli hava beslemesini yapması için çeşitli geliştirmeler yapılmıştır, örneğin değişken geometrili turbo şarj, düşük-orta motor devirlerinde de yeterli basınçlı hava beslemesini yapabilmekte, torku arttırmaktadır. (Bkz: Turbo Arızası Arıza Belirtileri ve Kontrolleri(Bkz: Dizel Motorlar ve Dizel Araçlar)  (Bkz: Turbo Benzinli Araçlar)

Turbo Dizel Motor

Dizel motorlar fazla havayla yani hep fakir karışımla çalışırlar. Dizel motorda yanma odasına ne kadar çok hava (oksijen) girerse, motorun torku o kadar artar. Benzinli motorların devri, hava miktarını kontrol ederek ayarlanırken, dizel motorların devri yakıt miktarı ayarlanarak ayarlanır. Bir dizel motorda enjektörlerin püskürttüğü yakıt miktarı artarsa, motor devri de artar. Fakat eskiden kullanılan atmosferik dizel motorlarda, belirli bir devirden sonra ne kadar yakıt  püskürtülse de, motor yeterince hava alamadığından (yüksek devir, hava süresini kısaltıyor), motorun torku hızla düşmekte ve yeterince motor performansı alınamamaktaydı, üstelik püskürtülen yakıt tam olarak yakılamadığından, atmosferik dizel motorlar çok yakmaktaydı.
Turbo şarjlı (aşırı hava beslemeli) dizel motorlardaysa, yüksek basınçlı hava belirli devirden sonra sürekli olarak yanma odasına gönderildiğinden, motora yeterince hava(oksijen) girer ve motorun yanma verimi ve performansı artar. Turbo dizel motorların verimi, atmosferik dizel motorların veriminden %40-%50 daha fazladır. Tork yüksek, gürültü az, yakıt sarfiyatı düşüktür. (Bakınız: Common Rail Yakıt Sistemi)

Turbo Benzinli Motor (Direkt Enjeksiyonlu Benzinli Turbo Motor)

Artık turbo hava beslemesi sadece dizel motorlarda değil, benzinli motorlarda da kullanılmaktadır. Atmosferik benzinli motorlar yerlerini turbo motorlara bırakırken, benzin enjeksiyonu da emme kanallarına enjeksiyon yerine, direkt silindirin içerisine püskürtme şeklinde olmaktadır. 1500 rpm motor devirlerinden itibaren yeterli basınçta hava beslemesi yapabilen turbo şarj üniteleri, benzinli motorlarda ciddi tork artışları sağlamıştır.

Turbo Şarj Çalışma Prensibi

Turbo şarj (egzoz turbo şarjı), egzoz manifoldundan çıkan basınçlı egzoz gazlarının hareketini, turbonun türbin kanatçıklarına çarptırarak döndürür, türbin milinin diğer ucunda bulunan kompresör kanatçıklarıysa, dışarından temiz havayı emer ve basınçlandırarak intercooler’a, oradan da emme manifolduyla yanma odasına gönderir. Turbo şarjlar, temiz havayı yaklaşık 2 - 2,5 barlık mutlak basınçla emme manifolduna gönderirler. Böylece egzoz gazıyla yok olan enerji tekrar kullanılarak motor performansı 2 katına çıkarılabilmiştir.
(Bkz: Turbo Gecikmesi ve Blow Off Valfi)

Turbonun Yağlanması ve Soğutulması

Turbo şarjdaki türbin mili çok yüksek devirlerde (dakikada 60 bin -200 bin devir ile) döner. Bu sebeple çok iyi yağlanması gerekir. Turbo şarjın yağlanması motor yağıyla yapılır, bir yağ borusu-hattı turbo şarjın gövdesindeki yağ girişinden girer ve gövde içindeki mil yataklarını yağladıktan sonra motora döner. Yağ sürekli devirdaim ederek turboyu yağlar ve ayrıca soğutulmasını da sağlamış olur.  
Bazı turbo şarj tiplerinde, turboyu soğutmak için motor soğutma suyu da kullanılır. Su, turbonun gövdesinde dolaştırılır.
Su soğutmalı turbo  şarjların avantajı: Motor stop edildiğinde, turbo kanatçıkları (turbo mili) bir süre daha dönmeye devam eder, fakat motor yağı dolaşımı durmuştur, bu durumda turbo mili soğutulmadan ve yağlanmadan çalışmaya devam etmiş olur ki, bu durum turbo miline ve yataklarına zarar verir. Su soğutmalı sistemlerdeyse, motor stop edilse ve su devir daimi dursa bile, sıcaklık farkından dolayı su hareket etmeye devam eder (ısınan su yukarı doğru akar-hareket eder), böylece su dolaşımı kendiliğinden olduğu için, turbo soğutulmuş olur.

Turbo Basıncının Ayarlanması

Motorun iyi performans (tork) vermesi için her devir aralığında yeterli basınçta hava ile beslenmesi gerekir. Motor devri düşük olduğunda (500-1500 rpm) yavaş dönen turbo kompresör kanatçığının yetersiz olan hava beslemesi torkun düşmesine sebep olur. Motor devri çok yükseldiğindeyse (dizellerde 4000 -5000; benzinlilerde 4000-7000 rpm), turbo kompresör kanatçıkları çok hızlı döndüğünden, basınç aşırı artar. Bu durumun dengelenmesi gerekir.

Turbonun Aşırı Basıncını Önlemek İçin:

Wastegate valfi (Basınç Sınırlama Valfi) (by-pass kanalı) veya 
Değişken türbin geometrili turbo(değişken kanatçıklı turbo) (VTG) kullanılır.

Düşük Motor Devirlerinde Turbo Basıncının Arttırmak İçin:
Değişken türbin geometrili turbo(değişken kanatçıklı turbo) (VTG) 
veya
Twin-Scroll Turbo kullanılır.

Arıca turbo benzinli motorlarda "Turbo Lag" 'i (turbo gecikmesini) önlemek için de;
Blow Off Valfi (Hava Devir Daim Valfi) kullanılır.
Donanım olarak genelde konsept şu şekildedir:
twinscroll + westgate  
Değişken kanatçık (vgt) + wastegate 

Turbo Şarjın Parçaları ve Görevleri

Turbo şarj, türbin muhafazası, kompresör muhafazası ve gövde-yatak olmak üzere üç temel kısma ayrılır.
(Turbo şarj parçaları)

Türbin Muhafazası ve Türbin Kanatçıkları

Egzoz manifoldundan gelen gazların girdiği kısım türbin muhafazasıdır. Burada bulunan türbin fanına, yüksek hızlı ve sıcak egzoz gazları çarparak, büyük bir hızla döndürür ve çıkış kanalından turboyu terk eder.. Trübin fanının dönmesiyle, türbin mili ve türbin miline bağlı olan diğer taraftaki kompresör fanı da döner. Kısaca turbonun hareketinin oluştuğu kısım türbin kısmıdır.

Kompresör Muhafazası ve Kompresör Kanatçıkları

Milin dönmesiyle birlikte, temiz hava tarafındaki kompresör muhafazasının içinde bulunan  türbin fanı da büyük bir hızla döner. Fanın dönmesiyle, hava filtresinden gelen temiz hava kanatçıkların arasına dolar ve büyük bir hızla üflenir, bunun sonucunda basınçlı temiz hava turbo kompresöründen intercooler’a  basılmış olur.

Turbo Gövdesi (Yatak)

Türbin milinin bulunduğu, tüm parçaların üzerinde toplandığı ana gövde kısımdır.  Gövdenin içinde yataklar, burçlar ve yağ kanalları vardır. Türbin milinin aşınmadan-sürtmeden dönebilmesi için çok iyi bir yağlamayla, yataklarda yağ filmi oluşturulmalıdır. Aksi halde mil yanar ve kilitlenir. Bu kısımda, mile yataklık, yağlama ve soğutma görevleri yerine getirilir.

Intercooler Nedir Ne İşe Yarar?

Dışarıdan emilen temiz hava, turbo şarjın kompresöründe basınçlandırılırken, turbonun çok sıcak olmasından dolayı ısınır, ısınan hava genleşir, yoğunluğu azalır, yoğunluğu azalan havanın içerisindeki oksijen miktarı azalır (örneğin 1litre sıcak havanın içerisinde 3 birim oksijen varsa, 1 litre soğuk havanın içerisinde 7 birim oksijen vardır). İçerisinde az oksijen bulunan havayı yanma odasına göndermek istemeyiz çünkü bu verimi düşürür. Bu sebeple turbo şarjlı motorlarda, soğutma suyu radyatörünün önünde bir intercooler radyatörü vardır, sıcak hava bu intercooler radyatörünün içerisinden geçerken soğur, çünkü dışarıdan çarpan soğuk hava radyatörü soğutur.  Soğuyan basınçlı temiz havanın yoğunluğu (yoğunluk: birim hacimdeki madde miktarı, bizim için burada oksijen) artar, hava  artık motora gönderilebilir. Önemli olan yanma odasına gönderilen havanın kütlesini arttırmaktır, bu da sıcaklığa, basınca ve deniz seviyesinden yüksekliğe bağlıdır.
(Bkz: Turbo Basınç Kontrol Valfi)
(Bkz: Wasgate Valfi-Bypass Kanalı)

Yorumlar

  1. Kolay gelsin, opel corsa 1.3 cdti 2006 aracı yüksek basınç pompası tamiri için sanayiye bıraktım mazot sızdırıyordu şuanda o sorun yok ama aracı aldıktan sonra yola çıkınca farkettim ki devir 1800 2000 civarına geldiğinde ıslık sesi gibi ötme başlıyor ayağımı gazdan çekince aynı şekilde ıslık sesi azalarak bitiyor, eğer kulaklarıma biraz güveniyorsam bu ses ben aracı sanayiye getirirken yoktu, aldıktan sonra oldu diye düşünüyorum. onların yüksek basınç pompasına yaptıkları tamir işlemi araçta bir turbo arızasına sebep olabilir mi sizce? hortumları vs gevşetmiş olabilirler mi? bir yerde mazot pompası ayarsızlığı da ötme yapabilir diye bir şey okumuştum da. son olarak bir de karter muhafazası çıkmıştı benim, aynı gün onu da taktırmıştım ama biraz yamultmuşum o yüzden çekiçle vura vura düzelttiler muhafazayı, sonra taktılar araca, onunla bir alakası var mıdır? neyse çok uzattım şimdiden teşekkürler yorumunuz için.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Yüksek basınç yakıt pompası tamiri, turboyu etkilemez. Dizel araçta ötme sesi genelde turbodan gelir, bu ses turbonun milinden-türbin kanatçıklarında-fan kanatçıklarından gelebilir.(detalı bilgi yukarıdaki yazıdaki link bağlantılarında var)

      Fakat pompa tamirinden sonra ses gelmeye başladıysa, ses pompadan geliyor da olabilir çünkü içerisinde dönen mil ve dişliler (bazılarında kanatçıklar) var.

      Kaputu açıp hassas olarak dinlemeye çalışın, biri de gaza bassın, turbo egzoz tarafında, pompa silindir kapağında kayışların olduğu taraftadır genelde. Tekrar bir dinleyin.

      Turbodan siren gibi ötme sesi gelir, devirle birlikte artar.

      Ses pompadan geliyorsa pompacıya geri gidin, ücretsiz düzeltsin sorunu.

      turbo hortum gevşemesi ötme sesi yapmaz.

      karter yağ kaçırmıyorsa sorun yoktur, oradan ses yapmaz. karterin de altında bulunan koruma-muhafaza kısmının, motorun çalışmasıyla bir ilgisi yoktur.

      Sil
  2. Merhaba,
    2011 passat 1.4 bluemotion otomatik vites aracımda üç ay önce turbodan kaynaklı bir sorun yaşadım.Sorun anlatabildiğim ölçüde şöyle : seyir halindeyken aracımın hızlanması için gaz pedalına bastığımda vitesi 7 den 6 ya düşürüyor ama hiç bir şekilde 6 dan 5 e veya daha küçük viteslere geçiş olmuyordu.gazı pedalına sonuna kadar basmama rağmen ağır ağır hızlanıyordu ve 150km hızı geçmiyordu normalde çok daha rahat yüksek hızlara ulaşabiliyordum. sürekli 6 ve 7 git gel yapıyor .normal kalkışlardaki vites geçişlerinde sorun çıkmıyor normal vites geçişlerini yapıyor. servisteki arkadaşlarla teste çıktık turbosunda sorun var denildi ve bir parçası değiştirildi.3 ay kadar geçti normal performansında kullandım gayet memnundum. Şimdi ise tekrar aynı sorunu yaşıyorum,servisteki arkadaşlar yardımcı olmak için elinden geleni yapıyor ama şöyle bir sorun var aynı hata var ama serviste sistemde buna ilişkin bir arıza tespiti yapamıyoruz diyorlar.Takılan parçaya ilişkin garanti kapsamında değişme yapılabilir ama sorun devam eder mi? .Bu konuda nasıl bir yol izlemeliyim, sizin fikriniz ve tahmininiz nedir?Teşekkür ederim.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Arıza lambası yanmıyor veya ecu de arıza kaydı oluşmadığından bilgisayardan arızayı okuyamıyor olabilirler.
      Sorun yine turbodan olabilir, servistekilerle araç bilgisayara bağlı olarak yol testine çıkın, bilgisayardan turbo basınç değerlerini okusunlar (turbo dışındaki motora ait gerçek değerleri de okuyabilirler ve olması gereken değerlerle karşılaştırabilirler). Böylece arızanın turbodan mı kaynaklandığından emin olunabilir.

      Değişen Parçanın garantisi devam ediyorsa hem masraf az olur.

      Arıza giderildikten sonra tekrarlanmaması için Nasıl bir yol izlenmeli konusunda servisteki ustalar daha iyi fikir verebilir. Aracın huyunu daha iyi bilirler. Belki sürüş tarzınız sert-agresif olabilir?, genelde aracı nasıl kullandığınızı de servistekilere belirtiniz.

      Arıza düzelirse nedeni-sonucu tekrar yazarsanız faydalı olur. Kolay gelsin.

      Sil
  3. Merhaba;
    Turbo Şarjdaki kompresörün hava debisini,basma basıncı,ve basınçtan dolayı oluşan sıcaklık değerlerini herhangi bir dizel araç için paylaşabilir misiniz? Ayrıca elinizde varsa eğer kompresör ve intercooler arasındaki boru çapı ve uzunluğunu. Ödevim için araştırma yapıyorum ama genel olarak paylaşılmıyor sanki çok zenginiz de araba üreteceğiz. Paylaşırsanız sevinirim:)
    Teşekkürler

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Linkteki yazı içerisinde bir video var, bu videoyu çok dikkatli şekilde inceleyiniz, bir çok sorunuzun cevabı oradaki aktüel değerlerde vardır:
      https://otomobilteknoloji.blogspot.com/2018/05/diyagnostik-test-cihazyla-parametre-okuma.html

      Boru çapı ve uzunluğu için bir parçacıya uğrayıp ölçüm yapabilirsiniz.

      Sil
  4. 2013 1.3 fiat doblom var 1 viteste kalkış yaptığımda 2 ye aldiğimda turbo 1 2 saniyeliğine duruyor ve araba olduğu yere yığılıyor 1 2 saniye sonra turbo tekrar devreye giriyor ve araç hızlanıyor sorun nedir acaba

    YanıtlaSil
  5. MERHABALAR BENİM ARACIM GİULİETTA 1,6 BENİM SORUNUM ARACIN TORKU DÜŞÜYOR GÜÇ KAYBI YAŞAMASI TURBODAN ÖTME SESİ VS ARIZA LAMBASI VS HİÇ BİŞİ YOK AMA HİSSEDİLİR ŞEKİLDE ÇEKİŞTE VE TORKTA DÜŞÜŞ VAR BAZEN KENDİ KENDİ TORKU YÜKSELTİYOR SONRA Bİ ANDA BURNU YERE DÜŞÜYOR GAZ PEDALINDA O GÜÇSÜZLÜĞÜ HİSSEDİYORUM ARACIM 230 BİNDE ŞUANDA BAKIMLARI DÜZENLİ OLARAK YAPILIYOR Bİ ARA BİRAZ SIKIŞTIRDIĞIMDA DUMAN ATIYOR FAN AÇIYORDU KATKI KOYDUM ENJEKTÖR TEMİZLEYİCİ SONRA DUMAN KESİLDİ AMA ÇEKİŞ ÇOK DÜŞTÜ BİRDE ARACIM YARIM DEBRİYAJDA YOKUŞTAN KALKARKEN SÜRTÜNME SESİ YAPIYOR SADECE YARIM DEBRİYAJ VE YOKUŞ YUKARI VEYA AŞŞAĞI GERİ VİTES DE BİLE BASKI BALATAYI VOLENİ ALDIĞIM GÜN DEĞİŞTİRDİM SIFIRI İLE İLGİLERİNİZİ CEVAPLARINIZI BEKLİYORUM TEŞEKKÜR EDERİM.

    YanıtlaSil
  6. Turboşarj sisteminde sökülüp takılırken yapılan kontroller nelerdir? sökülüp takılma işlemleri ayarlamalar.

    YanıtlaSil

Yorum Gönder