Motordan
aldığı hareketi elektrik enerjisine çeviren donanıma alternatör denir.
Alternatör motorun hareket enerjisini elektrik enerjisine çevirir. Alternatör
elektrik üreterek aküyü şarj eder ve elektrikle çalışan donanımların elektrik
ihtiyaçlarını karşılar. Özellikle motorun çalıştırılması sırasında çok fazla
akım veren akünün, düzenli olarak şarj edilmesi, sürekli şarjlı halde tutulması
gerekir. Alternatör, yaklaşık 12,9 – 14,9 voltluk bir gerilimle aküyü şarj eder
ve akünün her zaman şarjlı halde kalmasını sağlar.
Alternatörün kapasitesi, üretebildiği akım şiddetine (amper) bağlı olarak değişir. Şarj (alternatör) sistemindebir arıza meydana geldiğinde ve akü şarj edilmediğinde, gösterge panelinde “akü şarj ikaz lambası” yanacaktır.
Alternatörün kapasitesi, üretebildiği akım şiddetine (amper) bağlı olarak değişir. Şarj (alternatör) sistemindebir arıza meydana geldiğinde ve akü şarj edilmediğinde, gösterge panelinde “akü şarj ikaz lambası” yanacaktır.
Alternatörün Temel Parçaları:
*Rotor (Bkz: Rotorun Elektriksel Kontrolleri)
*Diyot
Tablası (Bkz: Diyot Tablası ve Diyotlar)
*Regülatör
(Konjektör)
*Fırçalar
(Kömürler)
Alternatörün Görevleri:
*Motor çalışıyorken elektrikli alıcıları beslemek,
*Motor çalışıyorken aküyü şarj şarj etmek.
Alternatörün Yapısı ve Çalışması
Motor
çalışıyorken, motorun dönme hareketi, krank kasnağından bir kayışla (v kayışı
veya alternatör kayışı) alternatör kasnağına iletilir. Alternatörün rotoruna
dönme hareketi verilmiş olur, bununla birlikte rotora verilen besleme
gerilimiyle, rotor değişken manyetik alan oluşturan bir elektromıknatıs haline
gelir.
Alternatör,
Faraday Prensibi’ne göre çalışarak elektrik üretir. Faraday prensibi der ki:
“Değişken bir manyetik alan içerisinde bulunan iletken telde elektrik akımı
indüklenir.” (Bkz: Faraday Kanunu)Alternatörde değişken manyetik alan, rotor tarafından meydana
getirilir. Statör sargıları ise, değişken manyetik alan içerisinde duran
iletken tellerdir, elektrik bu sargılarda oluşur.
Statör
sargılarında oluşan elektrik akımı çeşidi: Alternatif akımdır (AC). Araç
elektrik tesisatı-donanımlar ve akü ise doğru akımla (DC) çalışır. Statör
sargılarında oluşan alternatif akımı doğru akıma çevirmek için, “Diyot tablası”
kullanılır. (Bkz: Diyot Nedir?)
Diyotlar,
elektrik akımını bir yönde geçiren, diğer yönde ise geçirmeyen elektrik devre
elemanlarıdır. Şarj sisteminde ise diyotlar; alternatif akımı doğru akıma
dönüştüren devre elemanlarıdır. (Bkz:Diyot Arıza Kontrolü Nasıl Yapılır?) (Bkz: Statörün Elektriksel Arıza Kontrolleri)
Statör
sargılarında oluşan alternatif akım, diyotlar sayesinde doğru akıma
dönüştürüldükten sonra; pozitif (+) çıkış ucu (B+) akünün pozitif (+) kutbuna bağlanır,
negatif (-) çıkış ise alternatör gövdesinden araç şasisine, yani akünün eksi
(-) kutbuna bağlanır.
Daha fazla temel bilgi için: (Bkz: Manyetik Alan-Faraday-Marş Motoru ve Alternatörün Çalışma Prensibi)
Daha fazla temel bilgi için: (Bkz: Manyetik Alan-Faraday-Marş Motoru ve Alternatörün Çalışma Prensibi)
Alternatörde Çıkış Geriliminin
Düzenlenmesi (Şarj Geriliminin Düzenlenmesi)
Alternatörün
çıkış gerilimi, rotorun sargı sayısı, rotorun dönüş hızı ve rotor bobinine
gönderilen ikaz (uyartım) akımına bağlıdır. Eğer çok daha fazla sargılı bobin
kullanılırsa, çıkış gerilimi artar, fakat sargı sayısı değiştirilemez, bu
sebeple çıkış voltajının ayarlanmasında bu değişken kullanılamaz.
Alternatör
çıkış gerilimi, rotorun dönüş hızına bağlıdır, bu ise motorun dönüş hızına
bağlıdır. Dönüş hızı arttıkça, çıkış voltajı artar, hız azaldıkça çıkış voltajı
azalır; çıkış gerilimini sabit tutmak için motor devrini sabit tutmak mümkün
olmadığına göre, alternatörün dönüş hızına da müdahale edilemez. Motor devri arttıkça, alternatörde daha hızlı
döner, veya tam tersi. Bu durumda düşük motor devirlerin düşük voltaj
üretilirdi, o zaman akü şarj edilemez, lambalar yanmazdı. Yüksek motor
devirlerindeyse, aşırı yüksek voltaj üretilirdi (20-30-40 volt), o zaman da akü
aşırı şarj olur, lambalar patlar, elektrikli alıcılar zarar görürdü.
Alternatörün
ürettiği çıkış voltajını belirli bir değer aralığında (12,9-14,9 volt)
tutabilmek için, rotor sargılarına giden ikaz akımı değiştirilir, böylece
alternatörün çıkış voltajı da ayarlanabilir.
Regülatör (Konjektör):Şarj sisteminin gerilimini sınırlandıran parçadır. Alternatörün çıkış gerilimini (şarj
gerilimini) belirli bir değer aralığında tutarak, sistemdeki elektrikli
alıcıları koruyan bir elektronik devredir. Regülatör, alternatörün ikaz (giriş)
akımını kontrol ederek, alternatörün çıkış (şarj) akımını düzenler.
Devir çok
arttığında ikaz akımı, regülatör tarafından azaltılarak, yüksek şarj gerilimi
engellenir.
Motor devri
düşük olduğunda veya bir çok elektrikli alıcı açıkken (far, klima, ısıtmalı
cam, fan vb.) , yani çok fazla elektrik tüketimi söz konusuyken; regülatör ikaz
akımını arttırarak, alternatörün çıkış akımını güçlendirir. Böylece hem
elektrikli alıcıların elektrik ihtiyacı karşılanabilir, hem de bir yandan akü
şarj edilebilir.
Akü tam
şarjlı olduğunda, elektrikli alıcılar kapalı olduğunda, regülatör tarafından
alternatör çıkış voltajı düşürülür, böylece alternatörün motordan çektiği güç
azalmış olur, yakıt tüketimi çok az da olsa iyileşir.
Bir motorlu
araçta, ne kadar çok elektrikli donanım bulunur ve ne kadar çok donanım çalışır
halde tutulursa, bunların tükettiği elektrik miktarı da artar. Bu yüksek
elektrik talebi, motor çalışıyorken alternatör tarafından karşılanmak zorunda
kalır. Bu durumda alternatöre binen yük de artar, alternatör artık motordan
daha fazla güç çekmektedir, bu durum yakıt tüketimini az da olsa olumsuz yönde
etkiler.
Yeni nesil
araçlar elektronik kontrol ünitesine bağlı şarj sistemlerinde, regülatör çok
hassas olarak kumanda edilebilmektedir. Daha az yakıt tüketimi ve daha çevreci
sürüş için, elektronik kontrol ünitesi (ECU), araç yokuş çıkarken veya ani
hızlanmalarda alternatörü yüksüz hale getirir, bu sırada alternatörün ikaz
akımı kapatılmıştır ve alternatör artık boşta dönmekte ve motordan güç çekmemektedir.
Böylece motorun çekişine ve yakıt tüketimine küçük de olsa bir katkı sağlanmış
olur.
Araç yokuş
iniyorken, yavaşlıyorken ise, ECU kumandasındaki regülatör tarafından ikaz
akımı arttırılır, alternatörün yüklenme miktarı artar, şarj akımı artar. Böylece
aracın sahip olduğu hareket enerjisinden maksimum faydalanılarak, elektrik
enerjisi üretilmiş olur, ayrıca motordan güç çekilmezken, yakıt tüketimine
etkisi de en aza indirilmiş olur.
Eski tip alternatörlerde regülatör (konjektör), alternatörden ayrı bir parça olarak bulunur, iki ucu vardır; 15 ucu ve 67 ucu. 15 ucu: kontak anahtarının IGN ucuna bağlanır. 67 ucu: Alternatörün ikaz akımı giriş ucuna bağlanır.
Eski tip alternatörlerde regülatör (konjektör), alternatörden ayrı bir parça olarak bulunur, iki ucu vardır; 15 ucu ve 67 ucu. 15 ucu: kontak anahtarının IGN ucuna bağlanır. 67 ucu: Alternatörün ikaz akımı giriş ucuna bağlanır.
Devam eden konu (Bkz: Şarj Sistemi Arızaları ve Kontrolleri)
(Bkz: Akü nedir?) (Bkz: Akünün Bittiği Nasıl Anlaşılır?) (Bkz: Şarj Lambası Neden Yanar?)
(Bkz: Akü nedir?) (Bkz: Akünün Bittiği Nasıl Anlaşılır?) (Bkz: Şarj Lambası Neden Yanar?)
Yorumlar
Yorum Gönder